วันที่ 21 ตุลาคม เป็น “วันพยาบาลแห่งชาติ” ตรงกับวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนี หรือ “สมเด็จย่า” ของปวงชนชาวไทย ผู้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณต่อวงการพยาบาลไทยอย่างหาที่สุดมิได้ ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ทรงปฏิบัติพระราชภารกิจด้วยพระเมตตาในการพัฒนาสุขภาพอนามัยและคุณภาพชีวิตของพสกนิกรทั่วประเทศ ไม่ว่าจะอยู่ในถิ่นทุรกันดารเพียงใด
เพื่อเป็นการน้อมรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ที่สมเด็จพระศรีนคริน ทราบรมราชชนนี ทรงเสียสละอุทิศพระวรกาย พระสติปัญญา และพระราชทรัพย์ เพื่อพัฒนาการแพทย์ การพยาบาล และการสาธารณสุข ด้วยพระวิริยอุตสาหะอย่างยิ่ง คณะรัฐมนตรีจึงมีมติเห็นชอบให้ วันที่ 21 ตุลาคมของทุกปี เป็น “วันพยาบาลแห่งชาติ” ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2533 เป็นต้นมา โดยองค์กรพยาบาลทั่วประเทศจะพร้อมใจกันจัดกิจกรรมเฉลิมพระเกียรติ ด้วยการวางพานพุ่มถวายสักการะ จัดกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพ และให้บริการด้านสุขภาพต่าง ๆ แก่ประชาชนทั่วไปทุกปี
ต่อมาในปี พ.ศ. 2543 มูลนิธิรางวัลสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ในพระบรมราชูปถัมภ์ ที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นองค์ประธาน ได้จัดให้มีการมอบ “รางวัลสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี” เพื่อเฉลิม พระเกียรติเนื่องในวาระ 100 ปี พระราชสมภพ โดยเป็นรางวัลนานาชาติที่พิจารณาให้กับผู้ประกอบวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ์ทั่วโลก ที่มีผลงานดีเด่นเป็นที่ประจักษ์ทั้งในระดับชาติและนานาชาติ อันก่อให้เกิดประโยชน์แก่มวลมนุษย์ในด้านสุขภาพอนามัยและคุณภาพชีวิต ปีละ 1 รางวัลทุกปี ประกอบด้วยประกาศนียบัตร โล่รางวัล และเงินรางวัล
“สมเด็จย่า” ทรงเป็นพระมิ่งขวัญ เป็นแบบอย่างอันประเสริฐ และเป็นความภาคภูมิอย่างที่สุดของผู้ประกอบวิชาชีพการพยาบาล ทรงเข้าศึกษาที่ “โรงเรียนหญิงแพทย์ผดุงครรภ์แลการพยาบาลไข้” ในปี พ.ศ. 2456 และทรงสำเร็จการศึกษาเมื่อปี พ.ศ. 2459 นับเป็นเกียรติยศอันสูงสุดของโรงเรียน จากนั้นได้รับพระราชทานทุนการศึกษาจากสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ไปศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยบอสตัน สหรัฐอเมริกา และเป็นจุดเริ่มต้นที่ทรงพบกับสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก อันเป็นประวัติศาสตร์ที่สำคัญยิ่ง
“โรงเรียนหญิงแพทย์ผดุงครรภ์แลการพยาบาลไข้” เป็นสถาบันการศึกษาพยาบาลแห่งแรกของไทย โดยสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์จัดตั้งขึ้นในบริเวณโรงพยาบาลศิริราช เมื่อปี พ.ศ. 2439 และได้ดำเนินการจัดการศึกษามาเป็นเวลา 117 ปี มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน โดยในปี พ.ศ.2515 ได้รับการยกฐานะเป็น คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ทั้งนี้ เมื่อเกิดภาวะขาดแคลนพยาบาลตั้งแต่ปีการศึกษา 2535 เป็นต้นมา จึงต้องรับนักศึกษาเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมาก ทำให้ประสบปัญหาความไม่เพียงพอของสถานที่ ทางคณะฯ จึงมีโครง การปรับปรุงอาคาร “พระศรีนครินทร” ภายในโรงพยาบาลศิริราช ช่วงปี พ.ศ. 2543– 2545 เพื่อให้มีพื้นที่เพิ่มขึ้นสำหรับจัดการเรียนการสอน การศึกษาค้นคว้าวิจัย และการสร้างองค์ความรู้ใหม่ทางการพยาบาลแก่นักเรียนในประเทศและต่างประเทศ
เมื่อความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ผ่านเลขาธิการพระราชวังให้สร้าง “อาคารมหิดลอดุลยเดช-พระศรีนครินทร” ที่มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตศาลายา โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ได้พระราชทานเงินจากบัญชี “สมเด็จพระศรีฯ โดยสำนักพระราชวัง” จำนวน 613,258,900 บาท เป็นค่าก่อสร้างอาคาร ซึ่งเป็นเงินของพี่น้องประชาชนราว 3 ล้านคน ที่ทูลเกล้าฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยเสด็จพระราชกุศล ในโอกาสที่มาร่วมถวายสักการะพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ที่พระบรมมหาราชวัง เมื่อปี พ.ศ. 2538
“อาคารมหิดลอดุลยเดช-พระศรีนครินทร” สร้างขึ้นเพื่อสืบสานพระราชปณิธานในการส่งเสริมวิชาชีพการพยาบาลให้มีความรู้ ความก้าวหน้าทัดเทียมนานาชาติ การก่อสร้างแล้วเสร็จเมื่อปี พ.ศ. 2555 ซึ่งเป็นปีแห่งการเฉลิมพระเกียรติ 150 ปี พระราชสมภพสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และ 120 ปี พระราชสมภพสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ทางคณะฯ จึงได้จัดสร้าง “หอพระราชประวัติศรีสวริน ทิราราชภักดี และหอพระราชประวัติบรมราชบุพการีกิตติประกาศ” ภายในอาคารนี้ โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินทรงวางศิลาฤกษ์ เมื่อวันที่ 25 พฤศจิกายน 2551 และเสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดอาคาร เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน 2556
นอกจากนี้ ยังพระราชทานเงินคงเหลือพร้อมผลประโยชน์จากบัญชี “สมเด็จพระศรีฯ โดยสำนักพระราชวัง” เพื่อสมทบกองทุนบำรุงรักษาอาคารมหิดลอดุลยเดช-พระศรีนครินทร โดยจะมีพิธีส่งมอบเงินที่ศาลาว่าการพระราชวัง ในวันที่ 21 ตุลาคม 2556 นี้ โดยนายแก้วขวัญ วัชโรทัย เลขาธิ การพระราชวัง เป็นประธาน นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอันล้นพ้นต่อคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และวิชาชีพการพยาบาลอย่างหาที่สุดมิได้ โดยจะมุ่งปฏิบัติภารกิจตามรอยพระบาทในการสร้างสรรค์สุขภาพดีถ้วนหน้าให้แก่ประชาชน ตามคำขวัญวันพยาบาลแห่งชาติ
“การพยาบาลก้าวไกล เพราะนํ้าใจเหล่าพยาบาล
เสียสละและบริการ ตามปณิธานสมเด็จพระบรมราชชนนี”
“เพื่อเป็นการน้อมรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ที่สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงเสียสละอุทิศพระวรกาย พระสติปัญญา และพระราชทรัพย์ เพื่อพัฒนาการแพทย์ การพยาบาล และการสาธารณ สุข ด้วยพระวิริยอุตสาหะอย่างยิ่ง คณะรัฐมนตรีจึงมีมติเห็นชอบให้วันที่ 21 ตุลาคมของทุกปี เป็น “วันพยาบาลแห่งชาติ” ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2533 เป็นต้นมา”
